گبه شاعرانه ای زیر پا

در زمان هاي قديم، انسان هاي اوليه، از پوست حیوانات به عنوان زير انداز استفاده مي كردند ولي به مرور زمان، اين را آموختند كه با پشم حيوانات اهلی و با استفاده از ابزار مورد نياز، زیراندازهای تار و پودی ساده ببافند. اين زیرانداز در طول ساليان سال به انواع و طرح هاي متفاوتي تقسيم شد كه يكي از آن ها، گبه مي باشد. برای آشنایی بیشتر با گبه و انواع آن با ما همراه باشید.

گبه چیست؟

گبه نوعی قالیهای کوچک و نرم است که درشت بافت میباشد و دارای پرزهای بلند است. گبه حدود يك تا سه سانتي متر خواب دارد، و تعداد پودهاي آن بين 3 تا 8 است. گبه به دلیل داشتن پرز کلفت و بافت درشت آن، فرش سنگینی است.

گبه بافی هنری است که از عشایر به ما رسیده است و این عشایر بودند که با الهام از طبیعت دست به بافتن نوعی از قالی می‌زدند که علاوه بر تارو پود، پرز هم داشت.

انواع گبه دستباف

گبه ها را از نظر بافت و گره می توانیم به چند مدل تقسیم کنیم: 

- گبه لری بافت:این گبه ها ریزترین گره در بافت و ریزترین نقش را دارند.

- گبه عمله: برعکس مورد قبل، گبه های عمله درشت ترین بافت را دارند. ویژگی های کلی این گبه ها را می توانیم در موارد زیر خلاصه کنیم:

• تک رنگ هستند
• طرح های ساده ای دارند
• ذهنی بافت‌اند

-     گبه کشکولی: عشایر برای این که بتوانند طرح های ذهنی خود را بر روی گبه پیاده کنند، از باف کشکولی استفاده می کنند. این گبه ها یکی از زیباترین گبه های دستباف است.

انواع طرح و نقش گبه

 این نوع قالی عمدتا به شکل فارسی باف و بر روی دار های زمینی بافته میشود. یکی از عواملی که سبب شده گبه ها را بتوان در انواع مختلف طرح و نقش یافت، این است که در بافت این نوع از زیر انداز ها هیچ گونه نقشه ای وجود ندارد و هر بافنده ای هرآنچه در ذهن خود دارد را به مرحله اجرا در می آورد.

برای همین، طرح ها و نقوش گبه هر كدام حكايت از زندگي، اعتقادات و آيين كوچ نشينان مي كند و همین امر باعث می شود به راحتی با احساس و تفکر بافنده آشنا شوید. به همین دلیل است که می گویند بافنده بخشی از روح خود را در دست بافته اش جا می گذارد!

با این حال یکی از نقش های اصلی گبه های ایرانی را طرحی به نام “کم” تشکیل میدهد. اصطلاح محلی “کم” در واقع متشکل از یک مربع مستطیل و یک ردیف لوزی در وسط آن میباشد که رئوس هر یک از لوزی‌ها، به رئوس لوزی‌های دیگر متصل است.

گبه های اولیه ای با توجه به اینکه برای نیاز و مصارف شخصی تولید میشدند عموما ساده و بدون نقش بودند اما با تجاری شدن این کالا بافندگان آن با الهام گرفتن از عواملی چون طبیعت، آمال و آرزوهایشان به ایجاد طرح های متنوعی دست زدند.

با تعدادی از طرحهای معروف گبه آشنا می شویم:

طرح شیر:

یکی از محبوبترين نقش های مشترک بین بافندگان مناطق مختلف، طرح شیر میباشد. در فرهنگ ايرانيان شير سمبل شوكت و قدرت و عظمت است.

طرح خشتی:

این طرح یکی از کابردی‌ترین نقش‌های گبه میباشد که بیشتر هم بین بافندگان فارس و بختیاری رواج دارد. اساس این طرح را قاب‌هایی منظم تشکیل میدهد که هر یک از قاب‌ها به صورت جداگانه طرحی هماهنگ با قاب‌های دیگر میسازد.

طرح خشتي مي تواند به صورت شطرنجي سياه و سفيد و داراي طرحهاي كوچك و هندسي در هر شطرنجي باشد. بافنده ها از طرح شطرنجی برای نشان دادن زندگی روزانه خودشان استفاده می کردند، خانه سفید به معنی روز خوب و خانه سیاه به معنی روز بد بود برای همین گاهی ممکن بود چند خانه سفید یا چند خانه سیاه کنار هم قرار بگیرند.

طرح حوض گبه:

این طرح شکل ترنجیست که در وسط کار آمده و در واقع یک گل را تداعی میکند که از اطراف آن گل‌ها و غنچه‌هایی دیگر گسترش یافته‌ است.

طرح گل گبه:

نقش گل رز در گبه به طرح گل گبه معروف است.

طرح ایلاتی:

این طرح نشأت گرفته از طبیعت محل زندگی عشایر است که از نظر ظاهری، اغلب در میان قاب‌های لوزی، دایره، مربع، مستطیل و بیضی شکل قرار دارد و هر کدام از این قابها با طرح‌های اصیل ایرانی مزین شده‌اند. انواع طرح های ایلاتی عبارتند از:

ايلاتي قشقايي، ايلاتي لري، ايلاتي كردي، ايلاتي هيبت لو، ايلاتي تفرش بختياري

طرح درخت:

در تاریخچه کهن ایران همواره درخت جایگاه مهمی داشته‌ و در میان همه آنها، درخت سرو به عنوان نمادی از شادی و درخت بید مجنون بعنوان نمادی از غم و اندوه بیشترین کاربرد را داشته‌ و دارد.

طرح راه راه:

همانطور که از نام این طرح پیداست متشکل است از راه هایی که اغلب بصورت عمودی و اریب هستند.

طرح چهار فصل:

اين طرح كه نقش آن فصلي از سال را نشان مي دهد بدين صورت كه از مناظر گوناگون طبيعت براي نشان دادن فصل مورد نظر در گبه بافته مي شود.

گبه های ماشینی

به تدریج هنر گبه بافی گسترده‌تر شد به طوری که این روزها شاهد تولید گبه ماشینی و خرید فرش گبه توسط دوستداران این هنر و صنعت خاص و زیبا هستیم و برندهای مختلف ایرانی اقدام به بافت گبه ماشینی در ابعاد مختلف و با الهام از طرح‌ها و نقشه‌های سنتی کرده‌اند.

در قدیم،گبه ها همگی خود رنگ بوده‌اند به این معنی که پشم گوسفندانی که در بافت آنها به کار برده میشد بدون تغییر رنگ استفاده میشدند؛ این پشم ها اغلب به رنگهای طبیعی سیاه، سفید و خاکستری بودند که بنا بر روحیه بافنده به کار گرفته میشدند. با گذشت زمان بافندگان با استفاده از رنگ‌های گیاهی و طبیعی گبه هایی رنگین تر را ارائه کردند. اما امروزه برای سرعت بخشیدن به پروسه بافت گبه از رنگهای شیمیایی برای رنگ دادن به پشم ها استفاده میکنند.

نکاتی برای نگهداری از گبه

-         انواع فرش‌ها ازجمله گبه را باید به صورت لوله‌ای جمع کرد. احتمال شکستن فرش در این روش خیلی کم می‌شود.

-         اگر گرد و غبار و خاک مدت زیادی زیر و داخل ریشه‌های گبه بماند و تمیز نشود، گبه را سفت می‌کند و باعث شکسته شدن آن می‌شود.

-         اگر قرار است برای مدتی گلیم، گبه، زیلو و... را در جایی نگه دارید، برای جلوگیری از بیدخوردگی، حتما لابه‌لای آن نفتالین بگذارید.